De Palestijnse zuster Anna is deze middag een van de weinige bezoekers van de Geboortekerk in Bethlehem. Gekleed in een habijt met hoofddoek knielt ze voor de plek waar Jezus volgens overlevering 2023 jaar geleden het licht zag, toen Jozef en Maria vanuit Nazareth voor een volkstelling naar het 140 kilometer zuidelijker gelegen Bethlehem waren afgereisd. ,,Hij is hier geboren, maar bracht zijn kinderjaren door in Nazareth’’, zegt zuster Anna terwijl zij haar fotocamera erbij pakt

Net als Anna zijn het vooral Palestijnse christenen uit de buurt die dezer dagen een bezoek brengen aan de Geboortekerk. Normaal zou de kerk in deze tijd uit z’n voegen barsten van de buitenlandse bezoekers, maar de oorlog in Gaza heeft ook Bethlehem ondergedompeld in rouw. Voor de kerk proberen gidsen de paar buitenlanders die er zijn over te halen voor een tour. Ook binnen zijn ze op één hand te tellen: een gids leidt een Russisch sprekende familie rond, een andere geeft twee jongens tekst en uitleg.

Kerstmis is elk jaar het hoogseizoen voor het toerisme in Bethlehem. Het stadje op de Westelijke Jordaanoever, tien kilometer ten zuiden van Jeruzalem, herbergt zo’n dertigduizend inwoners. Dat zijn vooral moslims, maar het is ook de op twee na grootste stad voor Palestijnse christenen. Naar schatting wonen er zo’n 50.000 Palestijnse christenen op de Westoever en ruim duizend in Gaza.

De stad valt in zone A van de Westelijke Jordaanoever. Dat betekent dat de Palestijnse Autoriteit het er voor het zeggen heeft. Maar het grootste deel van de Westoever staat geheel of gedeeltelijk onder Israëlisch gezag. Bovendien mogen Joodse kolonisten er nederzettingen vestigen. Daarom beschouwt de internationale gemeenschap de Westelijke Jordaanoever als bezet gebied.

,,Het wordt een verdrietige kerst, vanwege alles wat er gebeurt in Gaza’’, zegt de Palestijnse pastoor Munther Isaac, die ons ontvangt in het Bethlehem Bijbel College. ,,We zijn aangeslagen en gebroken. Velen hebben familie en vrienden in de Gazastrook en die kunnen niet altijd in contact komen met elkaar. We voelen ons machteloos omdat we niks kunnen doen tegen deze genocide.’’

In zijn Lutherse kerk staat dit jaar geen versierde kerstboom, maar ligt Jezus verwikkeld in een keffiyeh – de Palestijnse sjaal – in puin. ,,We hebben besloten dat het niet gepast is om een kerstboom in de kerk neer te zetten. We doen dit uit solidariteit met de kinderen in Gaza.’’

Ook in het Bethlehem Bijbel College zijn maar weinig uitingen van kerst. Een winkel met christelijke accessoires lijkt gesloten in een overwegend uitgestorven gebouw. Munther oogt uitgeput in zijn kantoor, waar hij de laatste maanden veel media te woord staat over hoe Palestijnse christenen naar de oorlog in Gaza kijken.

Dat hij als pastoor zo stelling neemt in het conflict wordt hem niet door iedereen in dank afgenomen. Zoals door Brian Schrauger, een van oorsprong Amerikaanse journalist die al jaren op de Westelijke Jordaanoever woont. ,,Isaac keurt met christelijke termen het lijden van de Palestijnen af, maar hij zegt niets over de gruwelen die zijn uitgevoerd door Hamas.’’ Ook vindt Schrauger het problematisch dat Isaac de oorlog een genocide noemt.

Isaac is oprichter van de conferentie ‘Christus bij de Controlepost’, een idee dat onder andere het lijden van het Palestijnse volk niet langer kan worden genegeerd in de christelijke wereld. ,,Het doden van mensen in hun huizen is verschrikkelijk en het gijzelen van kinderen is kwaadaardig’’, zegt hij over de aanval van Hamas. ,,Maar alles wat sindsdien gebeurt, is het dubbelen van dat. De christenen over de hele wereld moeten meer omkijken naar de christenen in Palestina. Wij maken ons zorgen over elke christen die de oorlog steunt. God steunt het doden van kinderen niet.’’

Nadat Schrauger enkele kritische artikelen schreef over de conferentie, kreeg hij bezoek van de Palestijnse Autoriteit. De meeste Palestijnen zijn vredelievende mensen, maar een kleine minderheid zou door zulke publicaties iets gewelddadigs kunnen doen, was de boodschap. Daarom kon hij maar beter zijn woonplaats nabij Bethlehem verlaten.

Maar Schrauger bleef waar hij was en werkt gewoon door als freelancejournalist voor de Israëlische krant The Jerusalem Post. Al filmend met zijn mobiel is hij naar de Geboortekerk gekomen om te kijken of kerst dit jaar inderdaad in stilte voorbijgaat in de heilige stad. Hij stuit op een nagenoeg lege kerk, met glimmende kerstballen en pieken. ,,Binnen in de kerk zijn wel versieringen, maar in het straatbeeld zie je vrijwel niets van Kerstmis.’’ Geen versierde kerstbomen in de stad dit jaar, alleen een grote opgeblazen kerstman naast de Maria supermarkt dient als bode van het naderende feest.

Bethlehem zal Kerstmis 2023 ingetogen vieren, verscholen achter voordeuren en kerkpoort. Daar zullen mensen bidden voor betere tijden. Er zijn enkele sobere vieringen gepland, zonder al te veel licht. Pastoor Isaac zal op kerstavond bidden voor Gaza. ,,Ik hoop dat meer christenen mij volgen. Ik voel dat de Palestijnse christenen pijn en verdriet hebben en dat ze meer naar de kerk komen.’’

Behalve met de oorlog kampt Bethlehem ook met werkloosheid, zeker nu het toerisme wegvalt en doordat Palestijnen zonder Israëlisch paspoort Israël niet meer binnenkomen om te werken. ,,De werkloosheid is heel hoog’’, zegt Isaac. ,,Dat zou anders groot nieuws zijn, maar nu is Gaza vanzelfsprekend veel belangrijker.’’

Winkels zijn gesloten en de straten van Bethlehem zijn allesbehalve gevuld. De oude binnenstad met z’n fraaie zandkleurige gebouwen trekt weinig bekijks. Een jaar geleden konden toeristen na twee jaar corona weer eindelijk naar de heilige stad komen, maar de oorlog gooit andermaal roet in het eten voor de ondernemers. ,,De ergste kerst ooit’’, zegt een hoteleigenaar die geen gasten heeft. Even later zorgen regendruppels voor nog stillere straten.

Bethlehem is omringd door een hoge muur die de Palestijnse stad scheidt met gebieden waar Israëliërs aanwezig zijn. Israël heeft die muur gebouwd als beveiliging tegen terroristen. Dicht bij de ingang is Shireen Abu Akleh, de Palestijnse journalist die vorig jaar in het noordelijk gelegen Jenin door Israëlisch vuur werd gedood, groot op de muur geschilderd.

De stad is niet alleen toeschouwer in de oorlog, het Israëlische leger voert er soms ook invallen uit. Sinds de aanval van Hamas op 7 oktober arresteerden Israëlische troepen op de Westelijke Jordaanoever ruim tweeduizend Palestijnen, onder wie Hamas-aanhangers. Daarnaast zijn volgens de Verenigde Naties na twee maanden van gevechten 259 Palestijnen gedood door Israëlische strijdkrachten, in enkele gevallen door kolonisten.

Taxichauffeur Waleed Ibrahim (40) klampt zich aan elke potentiële klant vast, hopend op een ritje en daarmee wat geld voor zijn familie. Hij ziet geen enkele toerist meer sinds de start van de oorlog, waardoor hij bijna zonder werk zit. Rijdend door Bethlehem voel je de bezetting, ook al is het Israëlische leger niet aanwezig in de stad zelf. Maar wel aan de rand, bij de muur. Daar controleren soldaten in- en uitgaande auto’s. ,,Hier moet ik stoppen‘’, zegt Ibrahim. Als ik door mag rijden bestaat de kans dat ik daarna niet meer terug kan.’’ Hij wijst naar een heuveltop even verderop. ,,Kijk, dat is een Joodse nederzetting.’’

Bij de controlepost aan de rand van de stad wil een Israëlische soldaat wel kwijt dat hij voorgaande twee jaar veel mensen naar Bethlehem heeft zien komen. ,,Mensen wensten ons dan fijne feestdagen. Ik kan wel zeggen dat de beste avonden zijn om bij een controlepunt te werken.’’ Ja, dit jaar is het wel heel rustig, beaamt hij, terwijl het harder begint te regenen.

We keren om. De kerst in Bethlehem zal stil en donker zijn.